Kazimierz Kuźba Katyński las . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	9
Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	13
Opinie wydawnicze konspektu książki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	21
Część I. Koleje losu
Mieczysław Jacewicz Józef Marcinkiewicz - syn ziemi janowskiej na Podlasiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	25
Mieczysław Bielski Józef Marcinkiewicz - śladami życia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	39
Jan Dworakowski Józef Marcinkiewicz - uczeń Państwowego Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Białymstoku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	147
Romuald Brazis Józef Marcinkiewicz - gwiazda Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	179
Nicholas Bingham Józef Marcinkiewicz - niezwykłych talentów matematyk. Analiza matematyczna i rachunek prawdopodobieństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	223
Spis prac naukowych Józefa Marcinkiewicza wg Collected Papers ed. A. Zygmund, PWN, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	245
Kalendarium życia Józefa Marcinkiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	249
Katarzyna Burnicka Konkurs im. Józefa Marcinkiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	253
Część II. Wspomnienia, relacje
Stanisław Kolankowski (1910-2001) Wspomnienia o Józefie Marcinkiewiczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	267
Stanisława Lewicka (1903-1988) Wspomnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	271
Leon Jeśmanowicz (1914-1989) Wspomnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	277
Wanda Onoszko-Rogińska (1914-1979) Kilka osobistych wspomnień o Józefie Marcinkiewiczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	285
Tadeusz Rogiński Moje wspomnienia związane z osobą Józefa Marcinkiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	289
Mieczysław Marcinkiewicz (1904-1976) Wspomnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	291
Kazimierz Błahuszewski ( * - + ) Wspomnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	327
Wojciech Kaczmarek Irena Sławińska i Józef Marcinkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	335
Ks. Tadeusz Krahel Ksiądz dziekan Józef Marcinkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	345
Aneks. Tło historyczne
Janusz Kurtyka Zbrodnia Katyńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	357
Kinga Sochaj Zagłada oficerów Wojska Polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	359
Sławomir Frątczak Doły śmierci w Piatichatkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	365
Bogdan Musiał Prasa o Zbrodni Katyńskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	367
Janina Marciak-Kozłowska Dwa obrazy Matki Boskiej Kozielskiej. Matka Boska Katyńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	373
Jerzy Bazarewski Matka Boska Kozielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	375
Kazimiera Iłłakowiczówna Matka Boska Katyńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	376
Janina Marciak-Kozłowska Wywózki na Sybir podczas pierwszej okupacji sowieckiej w latach 1939-1941 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	377
Marian Jonkajtys Marsz Sybiraków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	382
Piotr Łapiński Polskie podziemie niepodległościowe na terenie powiatu sokolskiego w latach 1939-1956 (zarys problematyki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	385
Stanisław Baliński Polska Podziemna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	393
Zbigniew Kabata ps. „Bobo" ARMIA KRAJOWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	394
Nadanie imienia Profesora Józefa Marcinkiewicza Zespołowi Szkól Centrum Kształcenia Rolniczego w Janowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	395
Przemówienie Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Katyń, 10 IV 2010 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	401
Noty o Autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	407

Ze Wstępu do książki

Oddajemy do rąk czytelnika książkę poświęconą wielkiemu Polakowi, geniuszowi matematyki z Wileńskiej Szkoły Matematycznej, męczennikowi Zbrodni Katyńskiej, Józefowi Marcinkiewiczowi (1910-1940). Przypadająca w 2010 roku 100. rocznica jego urodzin i 70. rocznica śmierci jest ku temu znakomitą okazją. Jest to pierwsze tak całościowe opracowanie jego biografii w oparciu o bogaty materiał archiwalny. Książka prze­znaczona jest dla każdego, nie tylko dla matematyków. Przede wszystkim dla młodego pokolenia, które, nie z własnej winy, nie jest w pełni świa­dome strat, jakie ponieśliśmy w II wojnie światowej, tracąc z krwiobiegu życia publicznego i narodowego ludzi na miarę Marcinkiewicza. Szczególnie mieszkańcy Podlasia powinni ucieszyć się z tej książki. Geniusz Marcinkiewicza zrodził się przecież na ich ziemi, a jego bohaterski patriotyzm był kształtowany także poprzez przykład jego współplemieńców.

Józef Marcinkiewicz to syn ziemi janowskiej, ziemi podlaskiej. Pod­lasie (pierwotnie mówiono „Podlasze") - tak od 1517 roku nazywano tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego w sąsiedztwie ziem polskich, czyli pod Lachami. Osiedlali się tutaj głównie przybysze z Mazowsza. Historia tej ziemi była trudna i skomplikowana. W dobie Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1569-1795) było to Wielkie Księstwo Litewskie-województwo trockie, powiat grodzieński [ryc. 1J. Granica między Wielkim Księstwem Litewskim a Koroną Królestwa Polskiego biegła tutaj wzdłuż rzek: Netta, Brzozówka, Czarna. W okresie tragicznych lat rozbiorów ziemię tę zagarnęły Prusy (III rozbiór - 1795 r.)[ryc. 2], Utworzono tzw. Prusy Nowo- wschodnie. Kiedy w 1807 roku, po pokoju w Tylży, z ziem II i III zaboru pruskiego Napoleon tworzył Księstwo Warszawskie, car Rosji Aleksander I włączył tzw. Obwód Białostocki do swojego imperium [ryc. 3]. Mieszkańcy tych ziem zdołali oprzeć się rusyfikacji. W walce o wolność nie żałowali nawet krwi - brali udział w powstaniach narodowych, za co byli zsyłani na Sybir. Mimo ponad stuletniej niewoli zachowali język, religię i narodowe obyczaje. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku ziemia podlaska znalazła się w granicach Rzeczypospolitej. W sierpniu 1919 roku zostało utworzone województwo białostockie Trudna historia tej ziemi ukształtowała silne poczucie tożsamości narodowej jej mieszkańców. Na ziemi o takiej historii przyszedł na świat Józef Marcinkiewicz.

Urodził się 30 marca 1910 r. w uroczysku Cimoszka należącym do wsi Rudawka (parafia Janów k. Sokółki) - obecnie województwo podlaskie. Wówczas była to gubernia grodzieńska Cesarstwa Rosyjskiego. Był synem Klemensa i Aleksandry z Chodakiewiczów. Rodzice posiadali 40-hektarowe gospodarstwo. Dochody przeznaczali przede wszystkim na kształcenie pięciorga dzieci. Dużą wagę przywiązywali do wychowania patriotycznego, m.in. bardzo dbali o poprawną polszczyznę u dzieci. Nic w tym dziwnego, bowiem przodkowie zarówno Klemensa, jak i Aleksandry byli zesłani na Sybir za udział w powstaniu styczniowym. Józef Marcinkiewicz zdał maturę w 1930 r. w Państwowym Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Białymstoku. Dyrektorem szkoły był wtedy jej założyciel, ks. dr Stanisław Hałko, wspaniały wychowawca młodzieży, społecznik, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Zginął w Oświęcimiu w 1943 roku. J. Marcinkiewicz mimo wielu zainteresowań (literatura, medycyna) podjął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Już na początku profesorowie zwrócili uwagę na jego wybitne zdolności matematyczne. Studia trwały wtedy cztery lata. J. Marcinkiewicz za zgodą władz uczelni ukończył je w trzy lata. Jego opie­kun naukowy, prof. A. Zygmund tak go wspomina:

Jego rozwój naukowy był tak szybki, a oryginalność pomysłów tak wielka, że w niektórych działach mojej własnej specjalności mogę się tylko uważać za jego ucznia i kontynuatora.

Doktorat obronił w 1935 roku. Habilitował się w 1937. Był najmłodszym docentem Uniwersytetu Stefana Batorego. W 1939 roku Uniwersytet Poznański zaproponował mu stanowisko profesora nadzwyczajnego. Marcinkiewicz, mając wiele innych możliwości, przyjął tę propozycję. W sierpniu 1939 roku Marcinkiewicz przebywał w Londynie na prestiżowym stypendium Funduszu Kultury Narodowej. Na wieść o powszechnej mobilizacji, w poczuciu odpowiedzialności za losy ojczyzny, powrócił do kraju. Wziął udział w obronie Lwowa. Po kapitulacji miasta w 1939 r. roku został wzięty do niewoli sowieckiej. Jego nazwisko znajdujemy na rosyjskiej Liście Starobielskiej pod numerem 2160. Zamordowany wiosną roku w charkowskiej siedzibie NKWD. Ciała jego należy szukać w dołach śmierci w Piatichatkach. Ale po 70 latach:

Tylko guziki nieugięte
przetrwały śmierć świadkowie zbrodni
z głębin wychodzą na powierzchnię
jedyny pomnik na ich grobie

(Z. Herbert „Guziki")

Miał umrzeć śmiercią podwójną. Nie tylko fizyczną, ale i cywilną. W czasach PRL-u nie wolno było mówić o Katyniu. Imię nie wymawiane umiera dwa razy (Alicja Patey-Grabowska).

Profesor A. Zygmund napisał:

(...) gdyby nie przedwczesny zgon, byłby on prawdopodobnie jednym z czołowych matematyków w skali światowej. Biorąc pod uwagę to, co zdążył on osiągnąć w ciągu swego krótkiego życia i co mógłby osiągnąć w warunkach normalnych, należy uznać jego przedwczesną śmierć za wielki cios dla matematyki polskiej i może najcięższą indywidualną jej stratę w okresie II wojny światowej.

Prace Marcinkiewicza zawierają wiele oryginalnych pomysłów i twórczych idei, które inspirują coraz to nowe pokolenia matematyków. Świadczy o tym chociażby międzynarodowa konferencja poświęcona 100. rocznicy jego urodzin (The Józef Marcinkiewicz Centenary Conference, Poznań, June 28-July 2, 2010)

Profesor A. Zygmund w liście do profesora J. Łosia z dnia 27 października 1958 roku napisał o Marcinkiewiczu:

Był on wyjątkowym zjawiskiem w matematyce polskiej, rzadkim zjawiskiem w matematyce światowej.