Wielcy Polacy z Galicji i Kresów Południowo-Wschodnich
Wielcy Polacy z Galicji i Kresów Południowo-Wschodnich, Wydawnictwo BUK, Białystok 2013 (Praca zbiorowa, s.564) Dedykowana: W hołdzie Tym, którzy w styczniu 1863 roku stanęli do walki o wolność Ojczyzny. W 150. Rocznicę Powstania Styczniowego.
| Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 11 |
| Kalendarium dziejów Ziem Kresowych i Galicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 14 |
| Losy Polaków pod zaborami austriackim i rosyjskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 23 |
| I. Obrońcy Ojczyzny, Mężowie Stanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 27 |
| 1. Tomasz Bereza Wincenty Witos (1874-1945) z Wierzchosławic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 29 |
| 2. Wiesław Jan Wysocki Generał broni Władysław Eugeniusz Sikorski (1881-1943) z Tuszowa Narodowego k. Mielca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 39 |
| 3. Janusz Gmitruk Maciej Rataj (1884-1940) z Chłopów k. Lwowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 49 |
| 4. Wiesław Jan Wysocki Marszałek Edward Śmigły-Rydz (1886-1941) z Brzeżan na Podolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 59 |
| 5. Renata Pawlikowska Generał dywizji Franciszek Kleeberg (1888-1941) z Tarnopola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 71 |
| 6. Jerzy Majka Generał broni Stanisław Maczek (1892-1994) ze Szczerca k. Lwowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 77 |
| 7. Krzysztof A. Tochman Generał brygady Stanisław Franciszek Sosabowski (1892-1967) ze Stanisławowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 85 |
| 8. Anna Zechenter Generał dywizji Tadeusz Komorowski „Bór" (1895-1966) z Trembowli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 93 |
| 9. Anna Zechenter Generał brygady Leopold Okulicki (1898-1946) z Bratucic k. Bochni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 101 |
| II. Artyści, poeci, uczeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 113 |
| 1. Iwona Swierżewska Juliusz Słowacki (1809-1849) z Krzemieńca nad Ikwą na Wołyniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 115 |
| 2. Piotr Czartoryski-Sziler Ignacy Łukasiewicz (1822-1882) z Zadusznik k. Tarnowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 123 |
| 3. Wacław Pyczek Kornel Ujejski (1823-1897) z Beremian k. Jazlowca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 129 |
| 4. Elżbieta Matyaszewska Artur Grottger (1837-1867) z Ottynowic k. Lwowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 137 |
| 5. Elżbieta Matyaszewska Jan Matejko (1838-1893) z Krakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 159 |
| 6. Alicja Rafalska-Łasocha Zygmunt Florenty Wróblewski (1845-1888) z Krakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 177 |
| 7. Alicja Rafalska-Łasocha Karol Stanisław Olszewski (1846-1915) z Broniszowa k. Ropczyc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 187 |
| 8. Piotr Czartoryski-Sziler Władysław Bełza (1847-1913) ze Lwowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 199 |
| 9. Justyna Szombara Ignacy Jan Paderewski (1860-1941) z Kuryłówki na Podolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 205 |
| 10. Paweł Skrzydlewski Feliks Karol Koneczny (1862 -1949) z Krakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 217 |
| 11. Wojciech Kaczmarek Stanisław Wyspiański (1869-1907) z Krakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 225 |
| 12. Mirosław Kozłowski Marian Smoluchowski (1872-1917) ze Lwowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 239 |
| 13. Monika Florek-Mostowska Kornel Makuszyński (1884-1953) ze Stryja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 249 |
| 14. Wojciech Kaczmarek Stanisław Pigoń (1885-1968) z Komborni k. Jasła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 255 |
| 15. Monika Waksmundzka-Hajnos Stefan Banach (1892-1945) z Krakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 261 |
| 16. Janina Marciak-Kozłowska Kazimierz Pelczar (1894-1943) z Truskawca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 273 |
| 17. Waldemar Smaszcz Kazimierz Wierzyński (1894-1969) z Drohobycza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 279 |
| 18. Monika Waksmundzka-Hajnos Andrzej Waksmundzki (1910-1998) z Waksmunda k. Nowego Targu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 287 |
| 19. Ks. Krzysztof Maj Antoni Kępiński (1918-1972) z Doliny, woj. stanisławowskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 297 |
| 20. Janina Marciak-Kozłowska Profesorowie lwowscy rozstrzelani przez Niemców na Wzgórzach Wuleckich we Lwowie w lipcu 1941 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 305 |
| III. Bohaterscy Świadkowie Ewangelii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 311 |
| 1. Ks. Artur Kardas CR Aleksander Jełowicki (1804-1877) z Hubnika k. Winnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 313 |
| 2. Piotr Czartoryski-Sziler Karol Bołoz-Antoniewicz (1807-1852) ze Lwowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 321 |
| 3. S. Teresa Antonietta Frącek RM Św. Zygmunt Szczęsny Feliński (1822-1895) z Wojutyna k. Łucka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 327 |
| 4. Ks. Kazimierz Wojtowicz CR Bł. Marcelina Darowska z Kotowiczów (1827-1911) z Szulak na Kijowszczyźnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 337 |
| 5. Ks. Witold Jedynak Św. Józef Sebastian Pelczar (1842-1924) z Korczyny k. Krosna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 347 |
| 6. Zbigniew Zagajewski Bł. Ks. Bronisław Markiewicz (1842-1912) z Pruchnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 357 |
| 7. Grzegorz Chajko Św. ks. Zygmunt Gorazdowski (1845-1920) z Sanoka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 367 |
| 8. Bogdan Rafał Siwiec CFA Adam Chmielowski, Św. Brat Albert (1845-1916) z Igołomii k. Krakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 373 |
| 9. Grzegorz Chajko Św. Józef Bilczewski (1860-1923) z Wilamowic n. Sołą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 383 |
| 10. Małgorzata Krupecka USJK Św. Urszula, Julia hr. Ledóchowska (1865-1939) z Lipnicy k. Bochni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 391 |
| 11. Ks. Jacek Urban Kardynał Adam Stefan Sapieha (1867-1951) z Krasiczyna k. Przemyśla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 399 |
| 12. Ks. Stanisław Jamrozek Bł. ks. Jan Wojciech Balicki (1869-1948) ze Staromieścia (Rzeszów) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 407 |
| 13. Ewa Leniart Bł. Ks. Władysław Findysz (1907-1964) z Krościenka Niżnego k. Krosna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 413 |
| 14. Wiesław Jan Wysocki Ks. Prałat Zdzisław Jastrzębiec-Peszkowski (1918-2007) z Sanoka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 417 |
| 15. Zofia Józefa Zdybicka USJK Karol Wojtyła, Papież Jan Paweł II (1920-2005) z Wadowic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 423 |
| 16. Zofia Józefa Zdybicka USJK Mieczysław Albert Krąpiec (1921-2008) z Berezowicy Małej k. Zbaraża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 445 |
| 17. Ks. Andrzej Garbarz Abp Ignacy Tokarczuk (1918-2012) z Łubianek Wyżnych k. Zbaraża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 453 |
| 18. Mateusz Szpytma Rodzina Ulmów z Markowej Józef i Wiktoria oraz ich dzieci Stanisława, Barbara, Władysław, Franciszek, Antoni, Maria i nienarodzone zamordowani przez Niemców 24 III 1944 r. za ukrywanie Żydów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 461 |
| Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 469 |
| Spis Aneksów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 470 |
| Noty o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . | 556 |
O KSIĄŻKACH Z SERII „WIELCY POLACY”
Po II wojnie światowej słowo KRESY wymazywano z naszej narodowej pamięci prawie przez pół wieku. Kultura kresowa została skazana na zapomnienie. Nazwy miast kresowych (Lwów, Wilno, Stanisławów) nie mogły się pojawiać w słowie pisanym. Urodzeni w II Rzeczypospolitej, na ziemiach, które na mocy decyzji jałtańskich do nas nie powróciły, w dowodach osobistych mieli napisane: „urodzony w ZSRR". Kresowian, którzy zamieszkali po II wojnie światowej, pozachodniej stronie Bugu propaganda komunistyczna nazywała „repatriantami". Repatriacja to powrót do Ojczyzny. Tymczasem Kresowianie Ojczyzny nie opuścili. To Stalin przesunął granice Polski do Bugu, wcielając KRESY do ZSRR. A jednak nie udało się. KRESY zaczęły mówić o sobie. Pamięć o KRESACH przetrwała i powraca w różnych formach. Dowodem na to są chociażby piękne albumy wydawane przez cenione oficyny wydawnicze. Prezentują one kościoły, pałace, dwory, klasztory, uniwersytety, biblioteki, które tam powstały i są świadectwem europejskiej cywilizacji chrześcijańskiej, ukształtowanej na tych ziemiach w czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Wygnańcy z Kresów organi- zują zjazdy, odsłaniają tablice pamiątkowe. Powstają stowarzyszenia i fundacje sprawujące opiekę nad Polakami, którzy pozostali na Wschodzie i nad miejscami pamięci narodowej na KRESACH. Warto zauważyć, że KRESY, to swoisty genius loci. Ziemia ta wydała wielu poetów, pisarzy, malarzy, polityków, mężów stanu, uczonych i bohaterów narodowych. Wielu urodzonych na tej ziemi, to święci. Ludzie KRESÓW mieli w sobie wyjątkową żywotność, byli aktywni, ciekawi, ambitni i dumni. Kochali Ziemię Ojczystą, tworzyli cudowną społeczność. Młode pokolenie Polaków, nie z własnej winy, tak mało o Nich wie. A ich dorobek, to wielki wkład nie tylko w kulturę narodową, ale również w całą cywilizację łacińską. Ich nazwiska powinny być przedmiotem naszej dumy i podziwu innych narodów. Aby tak się stało, musimy ich bliżej poznać. Oto cel tej książki