Słowo wstępne
Kalendarium dziejów Królestwa Kongresowego i Zaboru Pruskiego
Losy Polaków w Królestwie Kongresowym i Zaborze Pruskim
I. Obrońcy Ojczyzny, Mężowie Stanu
1. Aniela A. Wawrzyk     Józef Wybicki (1747-1822) z Będomina
2. Monika Maludzińska     Ks. Stanisław Staszic (1755-1826) z Piły
3. Andrzej Wroński     Książę Adam Jerzy Czartoryski (1770-1861) z Warszawy
4. Andrzej Wroński     Piotr Wysocki (1797-1875) z Winiar k. Warki
5. Jerzy Kirszak     Dionizy Czachowski (1810-1863) z Niedabyla k. Białobrzegów Radomskich
6. Ks. Józef Warczak     Michał Drzymała (1857-1937), ze Zdroju, Wielkopolska
7. Jan Żaryn     Roman Dmowski (1864-1939) z Warszawy
8. Br, Bogdan R.Siwiec CFA     Wojciech Korfanty (1873-1939), z Siemianowic Śląskich
9. Bogusław Polak     Generał Stanisław Taczak ( 1874-1960) z Mieszkowa k.Jarocina
10. Katarzyna B. Rodziewicz       Wiceadmirał Józef Unrug (1884-1973) z Brandenburga, Niemcy
11. Jerzy Kirszak       Gen. Kazimierz Sosnkowski (1885-1969) z Warszawy
12. Anna Zechenter     Gen. Władysław Anders (1892-1970), z Błonia , pow. Kutnowski
13. Anna Zechenter     Stefan Starzyński ( 1893-1940) z Warszawy
14. Anna Zechenter       Generał Stefan Rowecki-„Grot” ( 1895-1944) z Piotrkowa Trybunalskiego
15. Szymon Adamczyk       Dzieci Wrześni, 1901, Września, Wielkopolska
II. Artyści, Poeci, Uczeni
1. Monika Maludzińska     Julian Ursyn Niemcewicz( 1757-1841)ze Skoków k. Brześcia
2. Romuald Brazis     Joachim Lelewel (1786-1861) z Warszawy
3. Bogusław Polak     Tytus Działyński (1796-1861), Poznań, Kurnik
4. Dariusz Martynowicz     Karol Marcinkowski (1800-1846) z Poznania
5. Barbara Wachowicz     Wincenty Pol( 1807-1872) z Lublina
6. Małgorzata Sułek     Fryderyk Chopin (1810-1849) z Żelazowej Woli
7. Wacław Pyczek     Zygmunt Krasiński (1812-1859) z Paryża
8. Bogusław Polak     August Cieszkowski (1814-1894) z Suchej k. Warszawy
9. Bogusław Polak     Hipolit Cegielski (1815-1868), Ławki k. Gniezna
10. Józef Fert       Cyprian Kamil Norwid (1821-1883) z Laskowa- Głuchów k. Radzymina
11. Józef Fert       Teofil Lenartowicz (1822-1893) z Warszawy
12. Beata K. Obsulewicz       Adam Asnyk (1838-1897) z Kalisza
13. Barbara Wachowicz       Henryk Sienkiewicz (1846-1916) z Woli Okrzejskiej na Podlasiu
14. Jadwiga Jaźwierska       Maksymilian Gierymski (1846-1874) z Warszawy
15. Elżbieta Matyaszewska       Aleksander Gierymski (1850-1901) z Warszawy
16. Piotr Dmytrowicz       Bolesław Prus (1847-1912) z Hrubieszowa
17. Paweł Wieczorek       Józef Chełmoński (1849-1914) z Boczek k. Łowicza
18. Dorota Seweryn-Puchalska       Jacek Malczewski(1854-1929) z Radomia
19. Jerzy T. Marcinkowski, Jakub Żbikowski, Anera Klimberg       Józef Polak (1857-1928) z Równego na Wołyniu
20. Beata Denis-Jastrzębska        Jan Kasprowicz (1860-1926), Szymborza k. Inowrocławia
21. Barbara Wachowicz       Stefan Żeromski (1864-1925) ze Strawczyna, Kieleckie
22. Marta Soja       Władysław Reymont (1867-1925) z Kobieli Wielkich k. Radomska
23. Alicja Rafalska-Łasocha       Maria Skłodowska-Curie (1867-1934) z Warszawy
24. Józef Szudy       Jan Czochralski (1885-1953) z Kcyni, Wielkopolska
25. Dariusz Martynowicz       Jan Lechoń (1899-1956) z Warszawy
26. Józef Kłak       Józef Czechowicz (1903-1939) z Lublina
27. Waldemar Smaszcz       Ks. Jan Twardowski (1915-2006) z Warszawy
III. Niezwykli Świadkowie Ewangelii
1. Zbigniew Zagajewski     Ks. Stanisław Konarski (1700-1773), z ŻarczycWiększych k. Jędzrzejowa
2. Ks. Artur Kardaś CR     Bogdan Jański (1807-1840) z Domosławia k. Pułtuska
3. Br. Bogdan R.Siwiec CFA     Bł.Edmund Bojanowski (1814-1871) Grabonoga, Wielkopolska
4. Przemysław Matusik     Ks. Jan Koźmian (1814-1877) z Wronowa, Lubelszczyzna
5. Ks. Zygmunt Zieliński     Abp. Mieczysław Ledóchowski (1822-1902) z Górek, Kielecczyzna
6. Ks. Kazimierz Wójtowicz CR     Józefa Karska (1823-1860) z Olchowca, Lubelszczyzna
7. Zbigniew Zagajewski     Bł. O. Honorat Koźmiński (1829-1916) z Białej Podlaskiej
8. S. Monika Wiśniewska     Ks. Piotr Wawrzyniak( 1849-1910) z Wyrzeki k.Śremu
9. S. Teresa Antonietta Frącek RM     Matylda Getter (1870-1968) z Warszawy, Teresa K. Stępówna (1882-1977) z Orkowa,     Maria Parlińska (1875-1956) z Łabiszyna k. Inowrocławia
10. Grażyna Karolewicz       Ks.Idzi Radziszewski (1871-1922) z Bratoszewic k.Łodzi
11. Jerzy Pietrzak       Kardynał August Hlond (1881-1948) z Brzęczkowic na Dolnym Śląsku
12. O. Ignacy Kosmana OFMConv       Maksymilian Kolbe (1894-1941) ze Zduńskiej Woli
13. Sławomir Frątczak       Ks. Ignacy Skorupka (1893-1920) z Warszawy
14. Ks. Zygmunt Zieliński       Kardynał Stefan Wyszyński (1901-1981) z Zuzeli na Podlasiu
Aneks
Spis aneksów
Noty o autorach

SŁOWO WSTĘPNE

Każdy kto zna historię i myśli i czuje po polsku musi mieć poczucie dumy z naszych przodków. Walczyli o wolność Ojczyzny i pracowali nad zachowaniem tożsamości narodowej. Było to szczególnie ważne w okresie kiedy byliśmy pod zaborami. Bój toczyli o wszystko: nawet o ziemię aby pozostała w polskich rękach (Wóz Drzymały), nawet o pacierz w języku ojczystym (Dzieci Wrześni). W Warszawie w czasach Królestwa Kongresowego doszło do tego ,że polscy nauczyciele musieli uczyć polskie dzieci języka ojczystego po rosyjsku (nie po polsku). Język polski był traktowany jako język obcy. Wysiłkom Wielkich Polaków zawdzięczamy to, że mimo ponad 100-letniej niewoli, intensywnej rusyfikacji i germanizacji ze strony zaborców, zachowaliśmy nasze legendy, nasze pieśni, język, wiarę i obyczaje. Ta książka jest właśnie o nich.

Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Andrzej Nowak zauważa, że podczas gdy w XIX w. walkę ze wszystkim co polskie toczyli nasi wrogowie, to dzisiaj w III Rzeczypospolitej depolonizujemy się sami. Oto przykłady tej depolonizacji. Bo czymże jest brak szacunku dla flagi narodowej, kpiny z Orła-Godła Państwowego w audycjach polsko-języcznej telewizji, czy zamiar usunięcia Orła w Koronie z mundurów polskich leśników. Od stycznia 2013 r. Godła Państwowego nie ma już na Dyplomach Doktora i Doktora Habilitowanego, do wydawania których uprawnione są polskie wyższe uczelnie. Znaczenie Godła Państwowego doceniali bohaterowie Powstania Listopadowego. Po ogłoszeniu przez Sejm Królestwa Aktu detronizacji cara Mikołaja I (25 I 1831) posłowie od razu zatwierdzili nowe Godło Królestwa. Godłem obowiązującym do tej pory z nadania cara był duży dwugłowy czarny orzeł z małym orłem białym na piersi. Joachim Lelewel opracował Godło nowe. Była to dwudzielna tarcza zwieńczona amarantową koroną. Na niej wizerunek Orła Jagiellońskiego i Pogoni.

Ile szkół w Polsce może się pochwalić, że jej wychowankowie znają na pamięć wszystkie zwrotki Hymnu Narodowego? Skąd mieliby go znać skoro Ministerstwo Edukacji Narodowej nie uważa za swój obowiązek określenia kiedy i w jakich okolicznościach w polskiej szkole powinien być śpiewany Hymn Narodowy . Decyzję pozostawiono dyrekcji szkoły. Nie sprzyja to na pewno kształtowaniu postaw patriotycznych uczniów.

Ze spisu obowiązkowych lektur szkolnych usuwa się nawet te pozycje literatury polskiej, które są wyróżnione Nagrodą Nobla ( H. Sienkiewicz) czy te wpisane na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „ Pamięć świata” . Chodzi tu o autograf „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza. Zmniejszona liczba godzin lekcji historii w szkole nie uzbraja młodzieży w argumenty pozwalające jej na obronę własnej tożsamości.

Prawie wszyscy Wielcy Polacy, z których jesteśmy dumni i zawsze otaczamy szacunkiem i podziwem, są ośmieszani i pogardzani w radiu, telewizji i teatrze. Mają w tym swój udział również pracownicy naukowi Polskiej Akademii Nauk. Nawet na bohaterach Westerplatte nie pozostawiono suchej nitki. Czy Jan Paweł II mylił się stawiając ich za wzór młodemu pokoleniu?

Oto skutki braku szacunku do własnych dziejów i własnej kultury: studenci IV roku socjologii Uniwersytetu Warszawskiego słysząc „Proces Szesnastu” nie wiedzą o czym jest mowa. Nauczyciele akademiccy skarżą się ,że słuchacze mają problem z odróżnieniem Karola Wielkiego od Kazimierza Wielkiego, Stanisława Augusta Poniatowskiego od Zygmunta Augusta. Studentka pierwszego roku polonistyki przyznaje, że nie słyszała nic o Janie Kochanowskim. Kolejna nie zna tekstu Bogurodzicy.

Na początku XX w. żył we Lwowie poeta Władysław Bełza. Pisał wiersze dla dzieci. Jeden z nich zatytułował: Katechizm dziecka polskiego. Katechizm- to coś bardzo ważnego. Wiersz ten zaczyna się od słów: Kto ty jesteś? Jakże aktualne jest to pytanie dzisiaj. Odpowiedź na nie zobowiązuje. Być Polakiem to znaczy mieć poczucie przynależności do Narodu, do jego całej ponad tysiącletniej kultury, znać historię zmagań o wolność i niepodległość. Świadomość tego dziedzictwa kształtuje w nas poczucie tożsamości i dumy narodowej. Książka WIELCY POLACY Z KRÓLESTWA KONGRESOWEGO I ZABORU PRUSKIEGO na pewno nam w tym pomoże.

Książka dedykowana jest strzelcom I Kompanii Kadrowej ( było ich 160), którzy 6 sierpnia 1914 r. na rozkaz Józefa Piłsudskiego wyruszyli z krakowskich Oleandrów w kierunku granicy z Królestwem –na Kielce. W 2014 r. przypada 100. rocznica tego wydarzenia. Została ona uczczona ustanowieniem Odznaki Stulecia Czynu Niepodległościowego 1914-2014. Wejście Oddziałów Strzeleckich do Królestwa nawiązywało do tradycji Powstania Styczniowego. Data wymarszu nie była przypadkowa, bowiem 5 sierpnia 1864 r. na stokach Cytadeli został stracony Romuald Traugutt i Członkowie Rządu Narodowego.

Okładkę książki zdobi orzeł ze Szczerbca. Szczerbiec -miecz koronacyjny Królów Polski to jeden z najważniejszych zabytków narodowych.W Kronikach Wielkopolskich czytamy, że Bolesław Chrobry wyszczerbił ten miecz uderzając o Złotą Bramę w Kijowie (1018 r.).

Książka jest pracą zbiorową. Jej autorzy to wybitne autorytety ze świata nauki, kultury, publicystyki, pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej, kierownicy katedr uniwersyteckich, wykładowcy seminariów duchownych. Podjęli trud , aby przypomnieć tych, którzy w okresie ,kiedy Polski nie było na mapie Europy ,walczyli z rusyfikacją i germanizacją. Dokonywali odkryć na miarę światową, które przypominały , że wprawdzie państwa polskiego nie ma,ale są Polacy, którzy czekają na sprawiedliwość dziejową.

W 1905 r. Henryk Sienkiewicz na bankiecie z racji otrzymania Nagrody Nobla mówił:

"…Nagroda wieńczy nie tylko pisarza, ale zarazem Naród, którego synem jest ten pisarz.... Jednakże zaszczyt ten cenny dla wszystkich, o ileż jeszcze cenniejszy być musi dla syna Polski'... Głoszono Ją umarłą, a oto jeden z tysiącznych dowodów, że ona żyje!. Głoszono Ją niezdolną do myślenia i pracy, a oto dowód, że działa! Głoszoną Ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać."

Książka , którą Czytelnik ma w ręku to tom III z serii Wielcy Polacy .W 2013 r .ukazała się Wielcy Polacy z Galicji i Kresów Południowo-Wschodnich Wydawnictwo BUK w Białymstoku. W 2014 r.-Wielcy Polacy z Wileńszczyzny i Kresów Północno-Wschodnich-również Wydawnictwo BUK. Każda z tych trzech pozycji jest jednak tak zredagowana, że stanowi całość sama w sobie.

Książka składa się z trzech części. Część I zatytułowana Obrońcy Ojczyzny, Mężowie Stanu. Pzybliża wybitne postacie, zasłużone dla naszej niepodległości: gen. Stanisław Taczak, gen. Kazimierz Sosnkowski, gen. Władysław Anders, Stefan Starzyński- Prezydent Warszawy w1939 r. Część II –Artyści , Poeci, Uczeni -prezentuje pisarzy i poetów okresu pozytywizmu, którzy po klęsce Powstania Styczniowego wskazywali na ważność pracy organicznej dla Kraju- Stanisław Staszic, Bolesław Prus. Pisali ku pokrzepieniu serc : Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont –laureaci Nagrody Nobla. Inni zadziwiali świat swoimi odkryciami: Jan Czochralski i Maria Skłodowska-Curie. CzęścIII- Niezwykli Świadkowie Ewangelii. Tutaj mowa jest o tych, których patriotyzm wyrażał się poprzez wierność wartościom chrześcijańskim i troską o wychowanie przyszłych pokoleń na zasadach Ewangelii. Tym celom miały służyć m.in. ochronki Edmunda Bojanowskiego jak też Katolicki Uniwersytet Lubelski założony przez ks. Idziego Radziszewskiego.

Warto zajrzeć do Aneksu książki. Tutaj Wielcy Polacy przemawiają do nas osobiście. Znajdziemy fragmenty ich przemówień , fragmenty listów ,wiersze poetów i wypowiedzi o nich innych osób.

Godzi się w tym miejscu przypomnieć hymn napisany w 1253 r. przez Wincentego z Kielczy z okazji kanonizacji św. Stanisława Biskupa.

Gaude Mater Polonia
Prole fecunda nobili
O ciesz się Matko Polsko
W sławne potomstwo płodna

Podziękowania

Szanowni i Drodzy Współautorzy książki. Serdecznie Państwu dziękuję za włożony trud. Wiem, że nie było to proste .Każdy z Państwa musiał odłożyć swoje obowiązki zawodowe, rodzinne, zakonne i napisać tekst zgodnie z wymogami redakcji i do tego bezinteresownie. Poza wszystkim jestem wzruszona zaufaniem, którym obdarzyliście mnie redaktora książki-dla większości Państwa osobę nieznaną i uwierzyć ,że Wasza praca nie pójdzie na marne.

Panu Prof. dr hab. Bogusławowi Polakowi Dyrektorowi Instytutu Polityki Społecznej i Stosunków Międzynarodowych Politechniki Koszalińskiej dziękuję za cenne rady i wskazówki. Ks. dr.Arturowi Kardasiowi ze Zgromadzenia OO. Zmartwychwstańców , Członkowi Komisji Historycznej PAN, cenionemu rekolekcjoniście, jestem wdzięczna za aktywne i twórcze towarzyszenie całemu procesowi powstawania książki. Pani dr Alicji Rafalskiej–Łasocha z Uniwersytetu Jagiellońskiego i dr. Br. Bogdanowie Rafałowi Siwcowi ze Zgromadzenia Braci Albertynów dziękuję za merytoryczne dopowiedzenia, które wzbogaciły treść książki. Pani Prof. dr hab. Mirosławie Ołdakowskiej-Kuflowej , Kierownikowi Katedry Literatury Współczesnej w Instytucie Filologii Polskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego dziękuję ,że zechciała zachęcić swoich współpracowników do udziału w pracy nad książką. Panu Prof. dr hab. Janowi Żarynowi i Panu dr. Andrzejowi Wrońskiemu dziękuję za pomoc w nawiązaniu współpracy z historykami młodego pokolenia (doktorantami). Pani dr Ricie Majkowskiej, Dyrektor Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie dziękuję za cenne sugestie i rady.

Oddzielne podziękowania składam Tym, którzy sfinansowali druk książki. Szanowni Państwo jestem pełna uznania dla waszej hojności, którą odczytuję nie tylko jako wsparcie finansowe, ale nade wszystko jako współudział w realizacji celów książki.

Prof. dr hab. Janina Marciak-Kozłowska,
Warszawa , grudzień 2014 r.