Słowo wstępne
Kalendarium dziejów Rzeczpospolitej Obojga Narodów
Losy Polaków pod Zaborami
I. Obrońcy Ojczyzny, Mężowie Stanu
1. Andrzej Wroński     Kazimierz Pułaski (1745–1779) z Warszawy
2. Monika Maludzińska     Ks. Hugo Kołłątaj (1750–1812) z Dederkałów na Wołyniu
3. Ewelina Giżka     Tadeusz Czacki (1765–1813) z Porycka na Wołyniu
4. Ilona Lewandowska     Józef Mianowski (1804–1879) ze Smiły, pow. Humań
5. Andrzej Wroński     Karol Różycki (1789–1870) z Czerniejowic na Podolu
6. Andrzej Wroński     Edmund Różycki (1827–1893) z Agatówki na Wołyniu
7. Jadwiga Rafalska-Kawalec     Jadwiga i Józef Prendowscy (1832–1915; 1828–1872) z Mirca, Ziemi Świętokrzyskiej
8. Bogdan R. Siwiec CFA     Karol Miarka (1825–1882) z Piegrzymowic k. Pszczyny
9. Piotr Hapanowicz     Generał broni Zygmunt Zieliński (1858–1925) z Rzeszotar k. Krakowa
10. Małgorzata Gmurczyk-Wrońska       Stanisław Jan Patek (1866–1944) z Policzna na ziemi radomskiej
11. Mieczysława Najbar       Ignacy Mościcki (1867–1946) z Mierzanowa w Ziemi Płockiej
12. Piotr Podhorodecki     Genrał broni Józef Władysław Haller (1873–1960) z Jurczyc pod Krakowem
13. Anna Kawalec     Major Henryk Dobrzański „Hubal” (1897–1940) z Jasła
14. Br. Albert Jan J. Gizan OCist       Jan Piwnik „Ponury” (1912–1944) z Janowic k. Ostrowca Świętokrzyskiego
15. Piotr Szubarczyk       Ppłk Łukasz Ciepliński „Pług” (26 listopada 1913 – 1 marca 1951) z Kwilcza w Wielkopolsce
16. Janusz Krężel       Józef Andrzej Szczepański „Ziutek” (1922–1944) z Warszawy
II. Artyści, Poeci, Uczeni
1. Agnieszka Skawińska     Ignacy Krasicki (1735–1801) z Dubiecka
2. Ilona Lewandowska     Józef Maksymilian Jan Ossoliński (1748–1826) z Woli Mieleckiej w Ziemi Sandomierskiej
3. Wojciech Giermaziak, Magdalena Prymlewicz     Tytus Chałubiński (1820–1889) z Radomia
4. Waldemar Smaszcz     Mieczysław Romanowski (1834–1863) z Żukowa na Pokuciu
5. Marcin Maciuk     Józef Szujski (1835–1883) z Tarnowa
6. Alicja Rafalska-Łasocha     Marceli Nencki (1847–1901) z Boczek w Sieradzkiem
7. Alicja Rafalska-Łasocha     August Witkowski (1854–1913) z Brodów w Galicji Wschodniej
8. Paweł Wieczorek     Piotr Stachiewicz (1858–1938) z Nowosiółek Gościnnych na Podolu
9. Alicja Moszczyńska-Kowalska     Kazimierz Noiszewski (1859–1930) z Wilna
10. Paweł Skrzydlewski       Henryk Romanowski (około 1860 – około 1940)
11. Jadwiga Jaźwierska       Józef Mehoffer (1869–1946) z Ropczyc k. Rzeszowa
12. Marcin Maciuk       Eugeniusz Romer (1871–1954) ze Lwowa
13. Alicja Rafalska-Łasocha       Karol Dziewoński (1876–1943) z Jarosławia
14. Piotr Biliński       Władysław Konopczyński (1880–1952) z Warszawy
15. Maria Elżbieta Kempa       Rudolf Stefan Weigl (1883–1957) z Przerowa na Morawach
16. Marceli Łasocha       Stefan Władysław Bryła (1886–1943) z Krakowa
17. Paweł Skrzydlewski       Władysław Tatarkiewicz (1886–1980) z Warszawy
18. Katarzyna Błachowska       Oskar Halecki (1891–1973) z Wiednia
19. Wacław Pyczek       Józef Czapski (1896–1993) z Pragi, Czechosłowacja
20. Józef Szudy       Aleksander Jabłoński (1898–1980) z Woskresenówki k. Charkowa
21. Dariusz Martynowicz       Zbigniew Herbert (1924–1998) ze Lwowa
III. Niezwykli Świadkowie Ewangelii
1. Piotr Biliński     Kardynał Albin Sas Dunajewski (1817–1894) ze Stanisławowa
2. Ks. Artur Kardaś CR     Walerian Kalinka (1826–1886) z Bolechowic k. Krakowa
3. Ks. Kazimierz Wójtowicz CR     Bł. Małgorzata Szewczyk (1828–1905) z Szepetówki na Wołyniu
4. Bogdan R. Siwiec CFA     Bł. O. Honorat Wacław Koźmiński (1829–1916) z Białej Podlaskiej
5. Ks. Artur Kardaś     Kardynał Włodzimierz Czacki (1834–1888) z Porycka na Wołyniu
6. Mirosław Mylik     Stefan Pawlicki (1839–1916) z Gdańska
7. O. Szczepan Tadeusz Praśkiewicz OCD     Bł. August Czartoryski (1858–1893) z Sieniawy k. Jarosławia
8. Praca zbiorowa     Ks. Antoni Songajło (1867–1940) z Wiłkomierza na Litwie
9. S. Gabriela Wistuba     O. Jacek Adam Woroniecki (1878–1949) z Kaniego k. Chełma
10. S. Teresa Antonietta Frącek RM       Józefa Wirball (1885–1961) z Połągi na Litwie
11. O. Szczepan Tadeusz Praśkiewicz OCD       Bł. O. Alfons Józef Mazurek (1891–1944) z Baranówki pod Lubartowem
12. O. Szczepan Tadeusz Praśkiewicz OCD       Bł. O. Michał Czartoryski (1897–1944) z Pełkiń k. Jarosławia
13. Małgorzata B. Majewska       O. Józef Innocenty Maria Bocheński (1902–1995) z Czuszowa k. Krakowa
Aneks
Homilia ks. abp. Stanisława Gądeckiego na rozpoczęcie Jubileuszu 1050-lecia Chrztu Polski, Jasna Góra, 29 listopada 2015 r.
Noty o autorach

SŁOWO WSTĘPNE

Książka „Wielcy Polacy z Ziem Rzeczpospolitej Obojga Narodów” ukazuje się w 2016 roku, w roku, w którym obchodzimy Jubileusz 1050. Rocznicy Chrztu Polski. Akt dokonany w 966 roku po dzień dzisiejszy jest uznawany przez historyków za najważniejsze wydarzenie w historii Polski. Feliks Koneczny (1862–1949) zauważa, że istotne znaczenie w tym wydarzeniu miał fakt przyjęcia Chrześcijaństwa w obrządku łacińskim. Poprzez łacinę, która wówczas była językiem Europy Zachodniej (tylko w tym języku pisano książki), weszliśmy do łacińskiej cywilizacji europejskiej opartej na filozofii greckiej, prawie rzymskim i etyce chrześcijańskiej. Znane jest powiedzenie: Tam kończy się Europa, gdzie kończy się łacina.

Składamy hołd tym, którzy wówczas siali ziarno Ewangelii Chrystusowej na naszej Ziemi.

Konsekwencje Chrztu okazały się dalekosiężne dla naszego Narodu. Kościół stał się jednym z najważniejszych fundamentów dziejów Państwa Polskiego. Oprócz Zbawienia niósł przez wieki polskość. O wielkiej roli Kościoła w naszej historii mówił ks. abp Stanisław Gądecki 29 listopada 2015 r. na Jasnej Górze w kazaniu na rozpoczęcie obchodów 1050. Rocznicy Chrztu.

Okładkę książki zdobi detal z Pomnika Unii Lubelskiej w Lublinie. Dwie kobiety symbolizują Koronę i Litwę. Zwrócone ku sobie, podają sobie ręce. Na dole tarcze herbowe obu Państw: Orzeł w Koronie i Pogoń. Pomnik Unii Lubelskiej upamiętnia akt zawarty na Zamku w Lublinie 1 lipca 1569 roku przez króla Zygmunta Augusta pomiędzy Koroną Królestwa Polskiego i Wielkim Księstwem Litewskim. Powstało wtedy dzieło niezwykłe – Państwo o nazwie Rzeczpospolita Obojga Narodów. Przetrwało ono do roku 1795, to znaczy do III Rozbioru. W okresie zaborów Polacy szczególnie doceniali znaczenie Unii Polsko-Litewskiej. Stanisław Staszic włożył wiele trudu, aby car Aleksander I wyraził zgodę na postawienie w Lublinie pomnika Unii. W 1826 r. odsłonięto ten pomnik. (Unia Europejska w 2007 roku uznała ten obiekt za symbol dziedzictwa europejskiego). W 1861 r. w Horodle nad Bugiem uroczyście obchodzono 448. Rocznicę Unii Horodelskiej (zawartej w 1413 r.) W 1869 r. dla uczczenia trzechsetnej rocznicy Unii Lubelskiej Jan Matejko ukończył obraz pt. „Unia Lubelska”.

Wielu z nas, z różnych powodów, nie zdaje sobie sprawy, że jesteśmy dziedzicami wielkiego dorobku polskiej kultury. Do tego narodowego dziedzictwa należą symbole Państwa i Narodu: Godło Orła Białego, barwy Biało-Czerwone i Hymn Państwowy. Do tego dziedzictwa należą Pieśni Hymniczne: „Bogurodzica”, „Hymn do Miłości Ojczyzny”, „Rota”, „Warszawianka”, „Marsz Pierwszej Kompanii Kadrowej”. Szczególnego rodzaju składnikiem dziedzictwa są polskie legendy o Lechu, Czechu i Rusie, o Popielu i Piaście, o Kraku i smoku wawelskim, o Wandzie. Do dziedzictwa należy kult naszych świętych patronów: Świętego Wojciecha i Świętego Stanisława. Mamy takie miejsca, jak Wawel z Zamkiem Królewskim, Katedrę (miejsce koronacji królów i ich wiecznego spoczynku) z Dzwonem Zygmunta. Mamy Kopiec Kościuszki, Kopiec Piłsudskiego, Grób Nieznanego Żołnierza. Czy jesteśmy świadomi roli Polski w kształtowaniu kultury i historii Europy?

Gdyby nie zwycięstwo pod Grunwaldem, Europą zawładnęłaby „krzyżacka zawierucha”.
Gdyby nie Wiktoria Wiedeńska, bylibyśmy w tureckich jasyrach.
Gdyby nie „Cud nad Wisłą”, Europa chodziłaby w bolszewickich kufajkach.
Kto ośmielił się stawić opór hitlerowskiemu „Drang nach Osten”?
Gdzie zrodziła się „Solidarność” i gdzie był początek upadku komunizmu?

Bp Józef Zawitkowski we Wstępie do „Polonia Christiana” W. J. Wysockiego, 2014

Św. Jan Paweł II w Gnieźnie 3 czerwca 1979 roku powiedział, że Swoją duchową formację zawdzięcza od początku polskiej kulturze, polskiej literaturze, polskiej muzyce, plastyce, teatrowi – polskiej historii, polskim tradycjom chrześcijańskim, polskim szkołom, polskim uniwersytetom.

Całe to nasze dziedzictwo wieków winniśmy uszanować, pomnożyć i przeka- zać następnym pokoleniom.

Tymczasem w obecnie obowiązujących programach szkolnych ta wielka Polska Kultura jest po prostu pomijana. Tak jakby w ogóle nie istnieli Mickiewicz, Słowacki, Sienkiewicz, Konopnicka, jakby nie było setek innych geniuszy wyrosłych z polskiej ziemi. Z listy lektur szkolnych skreślone zostały dzieła twórców literatury narodowej, nawet te wpisane na Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata” (Pan Tadeusz). Zaleca się natomiast młodzieży do czytania Szczypiorskiego i Kosińskiego. W klasie IV dzieci polskie uczy się języka ojczystego na tekstach pisarzy obcych, tłumaczonych na język polski (podręcznik „Teraz Polski” wyd. Nowa Era). Henryk Sienkiewicz – Laureat Nagrody Nobla, pisał: Sławić wszystko, co polskie, kochać swój Naród, czcić jego przeszłość i wierzyć w jego przyszłość.

Łatwo zauważyć, że wiele ośrodków w kraju i za granicą pracuje nad zakłamywaniem naszej historii. Bo czymże jest wmawianie Polakom odpowiedzialności za wybuch II wojny światowej, za zbrodnie niemieckie – Holokaust. Nie nadążamy z protestami przeciwko sformułowaniu „Polskie obozy koncentracyjne”. Protesty nic nie pomogą wobec faktu, że za polskie pieniądze powstał film „Ida” tak podziwiany przez polskojęzyczne media, a tak antypolski. Natomiast na film o Rodzinie Ulmów (zamordowanej przez Niemców za ratowanie Żydów) Państwo odmówiło dotacji, podając w uzasadnieniu, że to historia za mało dramatyczna. Pomnik upamiętniający Polaków ratujących Żydów nie może się doczekać realizacji na Placu Grzybowskim w Warszawie. Filmy takie jak „Pilecki” i „Wyklęty ” powstają dzięki ofiarności społeczeństwa.

Ostatnio Senat Uniwersytetu Warszawskiego nie wyraził zgody na odsłonięcie Tablicy przypominającej, że od 1 maja 1939 roku do 1945 roku Uniwersytet Warszawski nosił imię Józefa Piłsudskiego. Z inicjatywą odsłonięcia takiej Tablicy wystąpili studenci.

Chociaż z sondaży wynika, że data 22 lipca u zdecydowanej większości młodego pokolenia nie kojarzy się absolutnie z niczym, to władze Warszawy postanowiły przypomnieć ten dzień urządzając właśnie 22 lipca 2015 roku uroczystość 60. rocznicy oddania do użytku Pałacu Kultury i Nauki im. Józefa Stalina. Uroczystość trwała cały tydzień. Były toasty, koncerty, tańce. Historię można zakłamywać na wiele sposobów.

Wszystko to nie sprzyja kształtowaniu postaw patriotycznych, nie buduje naszej tożsamości narodowej. Zakłamywanie i ośmieszanie historii nie uczy szacunku do własnej przeszłości. Robią to ci, którzy myślą, że Polacy wtopią się w jakąś „mityczną” Europę i przestaną być Polakami. Ale polskość jest potrzebna nie tylko nam, ale i Europie. Ewa M. Thomson, historyk idei („Rzeczpospolita” 14-16.09.2015) jest zdania, że gdyby udało się pozbyć polskości, to nasze tereny zapełniliby Niemcy i Rosjanie. Niemcy „ucywilizowaliby” Rosję i stworzyliby wspólnie z Moskwą wielkie światowe imperium. Tylko dzięki tak silnej polskiej tożsamości Europa wciąż jest Europą.

Książka jest pracą zbiorową. Jej autorami są znane autorytety ze świata nauki, kultury, wybitni publicyści, pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej i Polskiej Akademii Umiejętności, kierownicy katedr uniwersyteckich, profesorowie seminariów duchownych znani i cenieni rekolekcjoniści.

W książce prezentujemy 50 sylwetek osób zasłużonych dla Narodu – kwiat polskiej kultury. Poznawanie ich życia to wrastanie w dziedzictwo poprzednich pokoleń.

Część I „Obrońcy Ojczyzny. Mężowie Stanu” prezentuje m.in. bohaterów powstań narodowych: Konfederacji Barskiej, Powstania Listopadowego i Styczniowego, Powstania Warszawskiego.

Część II „Artyści, Poeci, Uczeni” przedstawia pisarzy, poetów, malarzy, których dzieła kształtowały wyobraźnię Polaków w XIX wieku i dodawały siły w walce z germanizacją i rusyfikacją.

Część III „Niezwykli świadkowie Ewangelii” poświęcona jest tym, którzy na naszej ziemi siali ziarno Ewangelii. Każdy wedle swoich umiejętności i piasto- wanych godności. Wielu z nich oddało życie za wierność zasadom, które głosili.

Ważną część Książki stanowi Aneks. Tutaj nasi bohaterowie przemawiają własnym głosem. Znajdziemy wiersze poetów, fragmenty przemówień, opinie o nich znanych autorytetów.

Gaude Mater Polonia
Prole fecunda nobili
O ciesz się Matko Polsko
W sławne potomstwo płodna

Podziękowania

Drodzy Współautorzy książki, serdecznie dziękuję, że zechcieliście odłożyć Wasze, przecież tak ważne, obowiązki zawodowe i poświęcić czas na opracowanie specjalnie dla tej książki sylwetek Wielkich Polaków. Dziękuję za zaufanie, którym obdarzyliście Redaktora książki, wierząc, że Wasza praca nie pójdzie na marne.

Ks. Kanonikowi Janowi Kasprowiczowi Kustoszowi Archikatedry w Gnieźnie dziękuję za zdjęcie pięknego epitafium poświęconego Mieszkowi I i Dąbrówce dłuta Tomasza Oskara Sosnowskiego.

Panu Prof. dr. hab. Józefowi Szudemu dziękuję za krzepiące słowa pod adre- sem Redaktora książki i wszystkich współautorów za podjęcie prezentacji polskiej kultury w takiej właśnie formie.

Ks. dr. Kazimierzowi Wójtowiczowi CR wyrażam wdzięczność, że zachęcił nas wszystkich do kontynuacji pracy nad prezentacją sylwetek Wielkich Polaków. Tak naprawdę, ta Część IV powstała dzięki jego zachętom.

Pani dr Alicji Rafalskiej-Łasocha, Panu dr. Andrzejowi Wrońskiemu i br. dr. Bogdanowi R. Siwcowi CFA dziękuję za cenne sugestie, które wzbogaciły treść książki.

Zespół Autorów książek z Serii Wielcy Polacy w dobrej formie utrzymują wspaniałe homilie ks. dr. Artura Kardasia CR, które do nas wygłasza podczas Mszy Św. sprawowanych w intencji bohaterów książki.

Uwadze Państwa polecam Sponsorów druku Książki. Dzięki ich wielkiemu poczuciu odpowiedzialności za patriotyzm młodego pokolenia książka ta, jak i poprzednie, mogła się ukazać. Serdecznie im dziękuję za ofiarność w imieniu własnym i wszystkich Współautorów.

Podczas moich pobytów w Białymstoku w Wydawnictwie BUK gościny udzielała mi Plebania Parafii Katedralnej. Za co Ks. prał. Henrykowi Żukowskiemu – Proboszczowi Parafii i Ks. prał. mgr. Antoniemu Lićwinko serdecznie dziękuję.

Prof. dr hab. Janina Marciak-Kozłowska,
Warszawa, grudzień 2015 r.